Zei ruangah Protestant nih Apocryphal books 14 hi Pathian Bia phuan si lo tikah kan zumh?

Biahmaithi

Bible hi kum 1500 hrawngah minung 40 nih an tialmi a si. Bible ti mi biafang cu Greek biafang “Biblos” in a ra i, a sullam cu ‘cauk’ tinak a si. Fiang deuh in kan chim si cun, ‘khawmhmi cauk’ tinak a si. ‘A thiangmi Bible’ kan ti tik ah khawmhmi a thiangmi cauk tinak a si. Cun adang in kan chim ahcun Bible ti si loin Scripture ti a si i a sullam cu a thiangmi asiloah vanlei in tialmi tinak a si. Bible cu then hnih ah then a si i Biakam Hlun le Thar an si. Zei khi dah Biakam Hlun a si i, Zei khi dah Biakam Thar cu a si? Biakam Hlun ti cu “Pathian le a mi hna nih sual ngaihthiamnak caah (Lamb) Tuu thisen in (Atonement, remnak) biakamnak an tuah mi khi a si.” Biakam Thar zongah Jesuh Khrih nih Pathian he remter kan si khawh nakhnga a thisen in biakamnak a kan tuah piak mi khi a si. Biakamnak cu Pathian le a mi hna hnatlaaknak an tuahnak kong a si i Biakam Hlun nih a kan cawnpiak bik mi cu Pathian nih Abraham le a tefa le Israel he bia i kamnak kha si.

Prophet Jeremiah nih Biakam Thar kong a chim chung, “Ka biakamnak kha an zulh lo nain an cungah ka lung a sau tiah Bawipa nih a ti. Sihmanhsehlaw cu caan cu a phak tiah, Israel mi hna he biakamnak ka ser laimi cu mah hihi a si: Ka phunglam cu an chungah ka chiah lai i an lungthin cungah ka tial lai. Keimah cu an Pathian ka si lai i annih cu ka mi an si lai,” tiah Bawipa nih a ti. Cun annih nih pakhat le pakhat kha, Bawipa kha hngalh tuah tiin i cawnpiak kha an herh ti lai lo.” (Jeremiah 31:31-34). Cu biakamnak chimchung mi cu Jesuh Khrih nih a tlinter. Jesuh Khrih nih cu Biakam Thar cu a vel thawng in kan sual ruang i vailam cung thihnak thawng in a thok. Jesuh nih a chim; “Hihi ka thi a si, biakam fehternak thisen sual ngaithiamnak ca i mi tampi ca i thletmi cu a si” a ti. (Matthew 26:28).

1.      Apocryphal books 14 kan cohlan lonak a rua:

Biakam Hlun he pehtlai in Pathian nih thaw a chuahhnawh lomi cauk 14 a um i cucu Apocryphal ti a si. Apocryphal ti a sullam cu a tawinak in cun thuhmi tinak a si. Cauk 14 hna cu Hebrew cauk chung ah telh chih an si lonak a ruang cu Pathian nih thaw a chuahhnawh lomi a si ti a si i cu cauk an tial mi cu Biakam Hlun tial dih karlak le Jesuh Khrih chuah hlan karlak i tial mi an si i cu caan cu Pathian nih minung sinah bia a chim lo caan (intertestmental or silent period) ti a si. Apocrypha cauk 14 hna cu photo khi a si.

Hi cauk hna cu, zeiruang ah kan hman hna lo i Bible chung ah kan telh hna lo ti ahcun (1) Hebrew Bible ah hmunhma an ngei lo i kan hmu hna lo (2) Biakam Thar ah Jesuh nih siseh lamkaltu hna nih si hna seh an tial mi kan hmu fawn lo, (3) Josephus nih (37-100 A.D) i Judah tuanbia ah a rak telh lo (4) Jerome (400 A.D) Latin Bible a chuahnak Biakam Hlun 39 he pehtlaihnak a rak ngei lo (5) Martin Luther le John Calvin si hna seh, cun adang reformation hruaitu pawl nih 14 cauk hna cu apocryphal books tiah an rak ti ruang ah hi cu Bible leng ah an rak chiahnak a si.

Note: Martin Luther nih a chim; “Hi ca hna hi Cathiang he an sining aa khat lo nain rel awk ah a thami le bawmtu tha ngai mi cauk cu an si,” tiah a ti.

2.      A si ahcun Bible hi zeitindah Pathian Thaw Chuah Hnawh mi a si kan ti khawh?

Bible cu Thiang Thlarau nih minung sinah Pathian nih a chimmi kha a phuan i cu bia cu Pathain hrimhrim nih Amah kan hngalh khawh nakhnga caah pek mi a si. Cathiang hi a dihlak in Pathian thawchuahhnawhmi a si (2 Timote 3:16). Zeitindah Thiang Thlarau nih rian a tuan ti cu kan thei lo nain Bible cu Pathian nih thaw a chuahhnawh i Pathian bia nih cun kan sin ah thaw a rak chuah ve ti cu Thiang Thlarau nih a kan fianter.

Bible hi zeitindah Pathian nih minung sinah a bia a phuan i an tial ti hi a um lo nain conservative pawl nih an hmuh ning cu hitihin a si.

(1) Thiang Thlarau nih cun a tialtu hna kha biafang pakhat hnu pakhat in a auh hna.

 (2) A tialtu kha Thiang Thlarau nih a hruai hna ruangah an palh kho lo i hmaan te in an tial.

 (3) Thiang Thlarau nih a tialtu kha thaw a chuah hna ruang ah Pathian bia kha palh lo te in anmah bia le ca bantuk tein an tial khawhnak a si.

(1). Angan le a hme (Chapters & Verses)

An tial hmasa bik mi Bible (Original) ah dal le caang thennak hi an um lo. AD 1250 ah Cardinal Huge nih Latin Bible ah a dal hi a rak tial chih i AD 1251 ah Robert Stephen nih Greek Biakam Thar ah a caang hi a rak theh chih ve. Cuticun dal le caang hi AD 1560 ah English version ah an rak hman.

 (2). Bible nawl ngeihnak

Bible cu a nun hi a thawngmi Pathian bia a si, minung lungthin thlen khotu Pathian bia a si. “Ni le thlapa le arfi khi a bia in a ser hna” (Salm 33:6). Bible cu kan nunnak lamthluan chung ah nawl ngeitu a si ti hi Pathian bia hmun 359 ah kan hmuh. Cu ruangah Pathian bia cu kan nunnak ah nawl a ngei i a biapi tuk mi a si lengah bochan awk tlaak a si.

(3). Bible nih a kan chimh mi

“Cathiang chung kha tha tein a kawl cu nan kawl. Cu cathiang chungah cun zungzal nunnak kan hmu hmanh hnga maw tiah ruahnak nan ngeih caah a si; asinain Cathiang nih an dihlak in an chimmi cu, Keimah kong a si ko” (Johan 5:39). Biakam Hlun nih cun Jesuh Khrih kha aa zohchih i Biakam Thar nih cun Jesuh nun kha aa zoh than i a rat thannak kha a zoh chih. Cun an lungthin kha a hun pemh hna i Cathiang sullam kha an hun hngalh. Annih cu a thawh hna i, “Missiah nih cun sifahnak kha a in lai i ni thumnak ni ah a thihnak in a tho than lai, cun amah min in sual ngaihchihnak le sual ngaithiamnak kong kha Jerusalem khua in i thawk in miphun vialte hna sinah chim a si lai” a tiah a ti. (Luka 24:45-47). Cu caah Pathian bia nih a chim bik mi cu misual nih zumhnak thawng in khamh kan hmuhnak hi a si.

(4) Bible nih aa tinhmi

Pathian bia Bible nih a tinhmi tampi um ko lai, pathum hi ka lanhter:

(1). Bible nih aa tinh bik mi cu minung vialte hi khamhnak hmun ah phankter dih ding hi si. “Nannih nih Jesuh cu Missiah, Pathian Fapa a si ti kha nan zumh i cu nan zumhnak thawngin amah min in nunnak nan hmuh nakhnga caah a si”. (Johan 20:30-31).

(2). Kan nun hruai ding (Ps 119:105). Bible nih thazaang a kan pek mi cu Pathian rian ah zumh awk tlaak te in um ding “Cathiang nih lungsaunak le lungthin thawnnak a kan pekmi thawngin ruahchannak kha kan ngeih khawh nakhnga Cathiang chung i aa tialmi vialte cu kanmah cawnpiaknak caah a si” (Rom.15:4). Cun, Pathian bia cu kan nunnak ah a herhmi tlinter ding, “Bible cu biatak cawnpiaknak caah le palhnak cawnpiaknak alnak caah le palhmi remhnak caah le ding tein nunnak ding cawnpiaknak caah a thathnemmi a si.” (2 Timote 3:16).

(3) Pathian bia nih Pathian sining le a rian tuannak cu Bible hman in a kan cawnpiak.

Biadanghnak:

Bible cu Pathian le minung hna cauk pakhat si tiah au khawh si. Bible ca hi rel lawng a za lo i background le context nih zeidah a chim duh ti kha hngalh fiang hi a biapi tuk. Pathian bia cu a nung i a thawngmi a si caah thlacamnak he rel le zoh a hau. Thiang Thlarau sawm lo in le Thlarau nih fianter lo cun minung fimnak theihhngalhnak in fian khawh le theih khawh a si lo caah Pathian bia kan fian khawh nakhnga caah bawmtu Thiang Thlarau kan herh. Pathian bia hi fim hram thawtnak a si i kan nun ziaza dawh tertu a si. Bible hi a hlun tuk cang tiah a um bal lo, nifate (everyday) kan nunnak ah thazang thar pektu Pathian bia a si. Zumtu vialte nih Bible hi kan hngalh fiang seh law; kan mui dawhnak caah bihnak thlalang (mirror) kan zoh lengmang bantukin Bible hi kan nun ziaza dawh tertu dingah rel khawh u sih law nikhat hnu ni khat Pathian bia nih kan nun hi a uk lai i Khrihfa kan sinak nun ziaza hi aa dawh tuk ko lai.