Lai Mino Thanchonak Caah A Herhmi Thil Pathum

Biahmaithi

Kan ram theipar pangpar dawh a chuah tertu cu Lai mino nangmah le keimah hi a si.  “Righteousness exalts a nation, miphun a lianngan tertu cu dinnak a si” tikah kan Bible ca nih a kan cawnpiak. Nihin vawlei cung thil kan zoh tikah vawlei fimnak (technology) hi a tthancho cuahmah; vawlei cung minung tthanchonak kan zoh tikah keimah ka hmuh ning ahcun thatnak lei in thancho loin chiatnak leiin kan tthancho deuh rua tiah ka hmuh. Kanmah Chin, Lai Mino nun ka zoh tikah (righteousness), dinnak nun hi zei ah kan rel lo tuk. Laimi nih kan uar ngaimi cu Lih bia chim hi si. Cucaah Laimi lih bia chimtu ah kan cang. Mino, upa nunnak ah dinfelnak lungthin nih a kan zam tak cang rua ti hi ka ruah ngai. (righteousness), dinnak nun hi Mino, Upa caah a herh tuk mi thil pakhat a si.

1. Dinnak kan herh: Dinnak hi mi zeipoah caah a tha i, mi zeipoah nih dinnak hi kan tuah cio lo. “Dinfelnak cu kan khuaruah mi, lungthin in a tho i nunzia ah a langmi a si”. Nun zia cu tuah sernak ah hmuh khawh si. Lungduh thiamnak le lungduh thian hlimnak khi dinfelnak cu a si ko. “Miphun lianngan tertu cu dinnak asi” (Proverbs 14:34) tikah kan hmuh. Nihin kan Lai Mino lungthin chungah dinfelnak lung put a um lo ah cun kan miphun cu a tthancho in a lianngan kho hrinhrim bal lai lo. Dinnak hi Fimnak bangtukin Pathian tihzahnak in a chuahmi a si. Pathian tihzak ti mi cu “sualnak hrial” khi si. Cuaah kan khuaruahmi; lungthin put hi a din lo i, Pathian tizahnak le dinfelnak lungput kan ngei lo ah cun kan miphung cu a liangan in a tthancho kho bal lai lo.

2. Fimnak kan herh: “The fear of the Lord is the beginning of knowledge, Bawipa tih cu fimnak hram thawtnak asi (Proverbs 1:7) tikah Bible nih fiang tein a kan cawnpiak. Minung nunnak ah a herh bikmi cu “ngamdamnak le fimnak” hi si. Mi zei poah hi (Conscience), chiatha thleidannak lungthin hi kan ngei cio. Fimank cu hngalhnak (knowledge), theihthiamnak (intuitive understanding) a ngei mi hna hi asi. (On personal knowledge and experience) hmuhtonmi thil zong hi fimnak pakhat a si ve. Hngalhnak, fimnak cu a dong bal lo. (Knowledge) fimnak hi ngakchia, upa thlendannak um lo. Cawnnak sang deuhdeuh in, hmuh mi le tonmi thil tam deuhdeuh si cun (knowledge) fimnak cu kan ngeih khawh ko. Fimnak cu kan cawn i thiltha kan hngalhmi pohpoh kha nungpi khawh i midang nunnak caah thatnemnak ve pek khawh khi si. Fimnak cu kan nunnak ah palhmi i hngalh i palhnak ngol kha fim cem a si. “My people are destroyed for lack of knowledge” (Hosea 4:6). Pathian bia thuk kan theih khawhnak hnga fimnak cawn a herh. Mi bawmh khotu le mi hnangamnak pek khotu kan si khawhnak hnga fimnak cawn a herh. Ram le miphun thanchon tertu hruaitu tha (a good leader) kan si khawhnak hnga fimnak cawn a herh. Sihmanhsehlaw, cawnmi fimnak hi hman kan thiamlo ah cun tihnung tuk mi thil pakhat a si. Fimnak kan cawn, Degree saangpi, Ph.D kan awng i kan fim cang tiah kan i ruah hnu zongah khan hruhnak kha a lang tawn. Fimnak hi hmannak tampi a um ti kha philh lo ding a si.  Mi zeipoah hi fimank kan ngei dih i kan hrut dih fawn. Fimnak cu nawlngeihnak in a thawt; Pakhat le pakhat hi kan i upat awk ding le kan i cawnpiak ding a si. Kan i cawnpiak tiah cawnpiaktu hna an bia kha kan ngaih awk a si. Bia ngaih le zulh tuah cu fimnak a si.  

3. Lungrualnak kan herh: “Unau rual i rem tein khuasak tti hi zeitluk in dah a tthat i a nuamh”! (Palm 133:1). Vawlei cungah duh a nun bik mi cu lungrual tein khua an sak tti mi hi a si. Pakhat le pakhat i theihthiam i, lungrual tein dir ti hi ram daihnak a si. Minung kan nunnak ahhin lungrual tein um le ttanti hi thanchonak lam a kan phanh pitu thil pakhat a si. Lung rualnak hi ral teinak le hlawttlingnak a si. lungrual tein um le ttanti a biapi tuk. Vawleicung ahhin a dangmi minung lawngte kan si. Cucaah lungrualnak kan ngeih khawhnak hnga pakhat le pakhat i theihthiam hi a herh.

Lungrualnak (Unity) hi nifate kan nunnak ah kan herh taktakmi a si. Innchungkhar khuasaknak zongah a herh, khua pakhat khuasak ttinak zongah a herh, pengtlang khuasaknak zongah a herh, community khuasaknak zongah a herh, miphun khuasaknak zongah a herh, rampi khuasaknak zongah a herh i vawleipi khuasaknak zongah a herh. Minung pahnih rianttuannak zongah Lungrualnak (Unity) hi a herh, mibuu (Social, politics, religion) rianttuannak zongah a herh bikmi a si.

1. Unity is strength: lung rualnak hi kan thazang thawgnak a si.

2. Vawleicungah ttih a nung bikmi le teikhawh a si lo bikmi cu a lung aa  rualmi le a ttang timi an si.

3. Kan lung aa rual ah kan dir i kan i tthen ah kan tlu.

4. Zeiruangah dah kan i tthen tinak in zeitin dah kan ttuan ah kan i lungrual khawh lai ti kha ruat deuh u sih.

5. Ruahnak ttha a cohlang kho tucu a mah le mah aa tthanchotertu an si. 

Lungrual a tthatnak le lungrual a herhzia fiang tein kan theih a si. Dawtmi u le nau hna nang le kei zong lungrualnak (Unity) kan herh lengmang ve. Jesuh Khrih hi a Pa Pathian tluk in thil a tuah ve khawh ko nain Pathian tluk kha a zuam bal lo. Lung rualnak hi midang nun ah a ummi si loin kanmah nunnak ah a ummi si ti kha theih a herh.

Lungrualnak (Unity) kan timi cu mah duhnak lawng kha a ttha bik ah ruat loin le mah duhnak thumh in mitam deuh ruahnak vai hrawm khawh (Compromise mind) ngeih le (consensus) ruahnak i hrawm khawh khi Lungrualnak (Unity) i a muru taktak cu a si. Cuca ahcun Lungrualnak (Unity) kan ti lengmang mi, kan au lengmang micu mipi ruahnak ah rianttuan khawh, mitam deuh ruahnak i hrawmkhawh le midang ruahnak lak/pawm khawh hi Lungrualnak (Unity) kan ti lengmang mi i a muru taktak cu a si.

Biadonghnak: Hrintu nu le pa nih an ruahchan bikmi cu mino hi a si. Lai ram thanchon tertu zong Mino thiamthiam asi. Khua le ram, khrifabu chungah a thanchon khawh lonak cu, “Dinnak, Fimnak le Lung i rual lo nak” hna hi a si.  

            (1). Lai miphun liangan tertu cu dinnak hi asi.

(2). Lai Mino kan tlawhchuk tertu cu ningcang loin, zudin le zurit hi asi.

(3). Laimi kan lungput fih nung mi cu “Nahchuaknak” kan ngeimi hi asi.

(4). Lai Mino nih kan herhmi cu “dawtnak” asi.

            (5). Lai Mino kan herhmi cu hruaitu tha hi asi.

            (6). Lai Mino a thancho tertu cu lung i rual nak le lungfimnak a si.

 Lai ram thancho khawh nak caah Mino nih Bawipa tihzak in dinnak he khuasak a herh. Bawipa tihzah tein fimnak cawn a herh. Lungrual tein rian kan tian tti a herh.

Ca reltu cungah Pathian thluachuah um hram ko seh! 
            By: Victor Aung Thu Lin

Reference: Rev. Dr. Dennis Shu Maung, "Chin Miphun nih Kan Herh Bikmi Thil Pathum" (Rev. Dr. Dennis Shu Maung Upat Peknak Magazine: Philippines, 2012), 75-78.