John Calvin nih Khamhnak kong a hmuh ning

John Calvin nih The Institutes of the Christian Religion hi kum 26 a si in a rak tial hmasami a si. Kum 400 leng a kal cang. Nihin tiang Bible thiam-sang hna nih biatak tein an cawn i an relmi i, an i bochanmi cauk a si. Calvin huham hi nihin tiang a thawng. Geneva le Europe Khrihfami hna an thawnnak a ruang cu John Calvin thiltikhawhnak a si tiah historian nih an ti. Europe ram caah Pathian nih prophet a thlahmi cu John Calvin a si tiah an ti. Geneva University a dirhmi i nihin tiang a minthang—John Calvin hmangin Pathian riantuannak cu hihin tiang Europe ram nih an hmuh.  

John Calvin huham a ngan taktakmi cu Calvinism zumhnak hi a si. Calvinism hi Calvin nih a chuahpimi a si lo, nain a hnuzultu hna nih Calvin cawnpiakmi in an chuahpimi a si. . Calvinism timi le predestination hi aa tlaimi a si. John Calvin nih predestination hi a cawnpiak. Asullam cu Pathian nih vawleicung minung hna hi khamhnak co dingin a thim dih hna lo, cheukhat lawng khamhnak cotu dingin a thim hna timi hi Calvin nih predestination doctrine a chuahpinak cu a si. Hi ruangah Calvin cawnpiaknak hi an doh peng. Hi cawnpiaknak hi Calvin nih a cawnpiakmi hna lakah aa talmi pakhat cu a si ve taktak ko. John Calvin nih aa fian taktak i a dirpi pengmi cu “khamhnak cu Pathian sin lawnglawng in a si” ti hi a si. Cucaah Calvin cawnpiaknak hrampi taktak aa thoknak cu Pathian lawnglawng hi nawlngeitu (the sovereignty of God) ti hi a si. “Calvinism aa thoknak cu Pathian in aa thok i Pathian kha a laicer ah a chiah i Pathian sunparnak vision hmuhnak in a dong. Cucaah minung kan nunnak zongah Pathian nawlngaihnak hi kan nunnak uktu le hruaitu ah kan chiah a herh” tiah B.B. Warfield, (Calvin and Calvinism) ah a chim.

Calvinism doctrine hi Pathian Nawlngaihnak cuanh in hram a bunhmi a si:

1.    Khamhnak hi Pathian sinin aa semmi a si. Minung nih anmah tein Pathian sinah an kal kho lo. Kum zabu 19th ah Theologian minthang taktak a simi Karl Barth nih a chim bantuk in, “minung nih Pathian sinah kalnak lam a ngei lo; Pathian lawng nih minung sinah kalnak lam a ngei. Cucaah khamhnak cu Pathian ta lawnglawng a si” tiah a chim.

2. Vawlei ser hlanin Pathian nih khamhnak kong hi timhnak a ngeih cangmi a si. Sualnak hi vawleicung ah a um hlanah, Pathian nih khamhnak kong hi a timh cangmi a si. Cucaah Jesuh Khirh vailam cungah a thihnak hi Pathian nih a hnuah timhnak a ngeih thanmi a si lo. Vawleicung ah sualnak le vanchiatnak a tam tuk tikah, Pathian nih a hnuah khamhnak hi a timh thanmi a si tiah a zummi tampi an um hna. Asinain cucu a si lo. Vawlei ser a si hlanin, zungzal nunnak cu biakamh ciami kan si (Titus 1: 2).    

3. Vawlei ser hlanin, khamhnak rocotu ding hna cu Pathian nih a theih ciami, thim ciami, dawt ciami kan si cang hna. “Nanmah nih nan kan thim lo, sihmanhsehlaw keimah nih kan thimmi hna nan si.” “Zeicatiah a theih ciami hna cu a fapa muisam keng dingin a khau zong a khaukhih chih fawn hna. A khaukhihmi cu a auh zong a auh chih fawn hna: A auhmi hna cu thiam zong a coter chih hna, thiam a coter mi hna cu sunparnak zong a pek chih fawn hna” (John 15:16; Rom 8:27–30).  Hi Bible cacang hi ka langhter zeicatiah khamhnak hi cu minung nih a tuahmi a si lo i a tuah khawhmi zong a si lo. Pathian sin lawnglawng in a rami a si. Khamhnak kan hmuh le hmuh lo kong cu Pathian cungah aa hngatmi a si. 

Cucaah Calvinism cawnpiaknak hna hi tha tein kan vun theih tikah hnangamnak le lawmhnak taktak kan hmuh zeicatiah khamhnak kan hmuhmi cu a zungzal in Pathian kut ah a ummi a si a rawk kho ti lo.

4. Pathian nih amah tein kan sinah aa phuang timi kan theih khawh. Paul nih a chim bantuk in “vawlei nih a fimnak in Pathian an thei lo” tiah a ti. Sualnak nih minung cu Pathian a hlatter. Minung nih a fimnak in Pathian a thei kho lo, a kawl awk zongah an raut lo, asinain Pathian nih amah tein aa phuan hnu lawngah minung nih an theih khawh.

5. Pathian nih amah tein prophet hna sinah aa phuang, cu hna nih cun phuannak an hmuhmi cu an tial i Bible hi a si. “Cucaah Pathian kan upat bantuk in Bible zong hi kan upat ve ding a si, zeicatiah Bible cu Pathian sin lawnglawng in kan hmuhmi a si, minung nih zeihmanh Bible ah an cawhpolhmi a um lo” tiah Calvin nih a ti.

6. Calvinism nih a cawnpiakmi cu minung nih Pathian kan theih kawhnak le khamhnak kong kan theih khawhnak dingah Pathian nih kan sin hrimhrim ah bia a chim hau tiah a ti. Minung nih a sining taktak in cun Pathian Thlarau kong a thei kho lo, zeicatiah a caah cun hruhnak menmen an si. Jesuh Khrih thawngtha bia a nunnak ah a ceu khawhnak dingah cun Thiang Thlarau nih a taksa mitcawtnak kha a lakpiak hmasa a hau, cu hnu lawng cun Pathian Thiang Thlarau riantuannak a hmuh khawh lai i, a cohlan khawh lai. Thiang Thlarau nih minung khamh-hruainak caah hriamnam a hmanmi cu Bible le chia-tha thleidannak kan ngeihmi hi an si. Pathian bia an rel tikah Thiang Thlarau nih theihhngalhnak a pek hna i khamhnak an hmuhnak a si.

7. Khamhnak hrampi taktak a si mi cu Jesuh Khrih vailam cungah a thihnak in a si. Kan sualnak ngaithiamnak ding caah Vailam cungah a thihnak hi a si. “Hla dawh ngaiin an sakmi cu “kaa tlaihmi Vailam ah zeihmanh i put khawhmi ka ngei lo” tiah Khrifami hna nih kan sak tawn. 

8. Khamhnak hi zumhnak thawngin kan hmuhmi a si i, Pathian laksawng a si.  Khamhnak kan hmuhning hi lam tampi in an chim cio: Cheukhat (Pelagius) nih cun khamhnak hi ziaza thatnak in kan hmuhmi a si an ti. Ahohmanh a dingmi an um lo tiah Bible nih a cawnpiakmi hi an pawm duh lo. Cheukhat nih cun khamhnak cu Pathian le minung riantuan tinak in hmuhmi a si tiah an ti, asullam cu minung zong nih an tuah hnga dingmi an tuah i, Pathian zong nih a tuah hnga dingmi a tuah i, cu ti cun khamhnak hmuh a si an ti. Hi cawnpiaknak nih hin Pathian velngeihnak zeihmanh ah a rel lo i, minung thiltikhawhnak in Pathian lungton aa zuam. Bible nih a cawnpiakmi cu minung cu sualnak in a thimi a si, a khamahnak hmuhnak ding caah a tuah khawhmi a um lo a ti. Calvinism nih cun khamhnak cu Bawipa sin lawnglawng in a si ti hi a dirpimi cu a si.   

9. Khamhnak timi hi Pathian he i ton hi a si. Ziaza thar a chuapi. Pathian sinah a rami a si i, minung cungah thlennnak le nun tharnak a chuahpi. Nun thing ser than kha a si lo, nun thar kha a si i, Pathian hrimhrim nih pekmi nunnak a si. Paul nih cun “ a thar in sermi” tiah a ti. Jesuh Khrih nih hrin thannak tiah a auh. Pathian nawlbia thar kan lungthin chungah tialpiak kan si. Chungleiin thlennak a chuahpi i, kan lungthin chungah Pathian pennak cu cin a si cang.

10. Calvinsim nih Pathian sinin khamhnak aa thoknak a chim i Pathian sin thiamthiam ah zeizong vialte an dong lai tiah an dirpi. Asullam cu vawlei ser a si hlanin khamhnak kong cu Pathian timhtuahnak chungah a um cangmi a si. Jesuh Khrih a zummi hna cu a zungzal in an him lai. Zeicatiah khamhnak cu a zungzal in Pathian kut ah him tein a um zungzalmi a si. A zumhmi a theimi poah cu lawmhnak in an khat zungzal lai.

By: Victor Aung Thu Lin