MODERNISM NIH KHRIHFA A HMUH NING

Biahmaithi:

Nihin, 21 century ah a herh taktakmi cu biatak, bia-dik hngalh khawh le biatak tlaih thiam hi a si. Pathian kan hngalhnak le a kong kan theihnak kha a hmaanmi lam le tuahsernak ah a kan kalpitu, kan nunnak a thlengtu le thiltha tuahnak ah kar a kan hlan tertu cu Theology/Pathian Bia a si. “Biaknak ah a dik bakmi a muru cu piah awk a um lo. Nangmah nih na ruahmi le na zumhmi kha na biaknak a muru cu a si ko” timi hi ruahnak hi Khrihfa hna nih kan i cawnpiakmi muru a si hrimhrim lo. Pathian kan biak tikah minung dirriamnak he biak khawh a si lo, Amah Pathian Bia (Bible) ning tein kal hi a hmaanmi biaknak a si. Cucaah, nangmah nih na ruahmi le na zumhmi biatak a dik le dik lo cu Bible chungah na zoh-than lengmang a hau. Chan-thar-modernism pawl nih khrihfa zumhnak an hmuh ning zoh hna u sih.

Modernism Sullam:

Theology a cawnmi hna caah cun, modernism meaning cu an theih cio ko lai a ruang cu thilthar a si lo kum zabu 19-20 hrawngah a cangmi thil asi. Asinain, modernist ruahnak (idea) hi nihin pumpak nunnak le ruahnak ah a lar chinchin ko rua. Modernism chan in fimthiamnak hi a biapi ah ruah a si. Modernism timi cu a tawinak in chim ahcun chanthar nunphung, lungput, ruahning le thil sining hi a si. Hlaan chan in rak i tlaih pengmi nunphung (culture), thil tuahning (method) le hmanrua (materials) tehna kha kaltaak i, chanthar uarmi atu lio chan-tiluan zulh inn sakning (Architecture), catial ning (literature), cawlcangh ning (movement), fenhaih ning (fashion & design) le ruahning (idea) te hna hi modernism cu a si.

1. Bible, Pathian Bia:

Modernist pawl nih cun, Bible hi a nungmi Pathian Bia si loin, minung khuarahnak (reason) lawnglawng hi zeizong vialte ah biakhiaktu le nawlngeitu sangbik a si awk a si an ti. Zeicatiah Bible hi Pathian nih van in a run thlakmi a si lo; catialtu minung nih Pathian, vawlei, minung, sualnak, khamhnak le thih hnu pinlei kongah a hmuhning le a ruahning in a tialmi cauk men a si ko. Cucaah Bible hi a palh kholomi (Infallible) a si lo i Pathian thawchuah hnawhmi zong a si fawn lo, an ti. Kan Bible chung i a ummi tuanbia te pawl hi (reason) le (science) nih a hneksak khawh lomi paohpaoh cu Khrihfa zumhnak sullam chimfiannak ca men i tawnchommi tuanbia (myth) ah an chiah dih.

Modernist nih cun, Khrifa kan zumhnak a hram bik “Bible cu a dih lak tein Pathian Thlarau Thawchuah hnawhmi (Inspired) a si i, zeizong vialte ah biakhiaktu le nawlngeitu sangbik (II Tim. 3:16, II Pet. 1:21; Heb. 12:4) timi zumhnak kha a hlawh dih. Cu nih cun Bible, Pathian bia zeirellonak lungthin a chuahter. Mah ruahnak nihhin Europe ram zumtu hna tlukrilhnak hrampi pakhat a si. British Siangpahrangnu Queen Elizabeth nih “England sunparnak biathli cu thil dang si loin, mah hi Bible, Pathian bia hi a si ko; ka miphun British nih mah hi Pathian Bia a hlawt ni cu England sunparnak a tluk ni a si ko ti kha rak philh hlah,” tiah Africa Siangpahrang pakhat sinah a ti. Queen Elizabeth nih a rak chimmi bia kha nihin England Khrihfa hna dirhmun a si; thiamnak leiah cun vantawng in an sang ko nain thlarau lei ah cun rawhralnak lampi ah an kal cuahmah ko. Rev. Dr. Hre Kio nih, “Europe ah church a kharmi an tam ngai cang” a ti. Cu bantukin chanthar Laimi zumtu hna nih kan lungput, kan nun a sersiamtu le hruaitu a simi Bible, Pathian bia hi ningcang loin kan kalpi ve sual ahcun rawhralnak kan phan ko lai.

 Nihin, Laimi Khrihfa cheukhat nih Bible ca hi mah pumpak hmuhning le ruahning kilvennak men ah kan hman. Hi zong hi modernism lungput pakhat a si tiah ka ruah. A ngaingai ti ahcun Bible cu, a hmaan lomi kan ruahning cawnpiaktu le Pathian lawmhmi lungput a kan ngeihtertu ding a si. Chim duhmi cu ka ruahning le na hmuhning nakin Bible Pathian bia hi a bawi deuh hrimhrim awk a si. Bible bia chungah uar khunmi, uar lo deuhmi ngei zong hi a hmaan lomi a si. Modernist pawl nih cun a palh kholomi Pathian Bia nakin a palh lengmangmi minung ruahnak le thiamnak kha an cawi deuh ruangah Pathian bia kalpi ning le an vawlei cuanhning hna zong hi i palh lo awk a tha hrimhrim lo.

2. Pathian:

Modernist pawl ruahnak ahcun Pathian cu sermi minung hngalh khawh lo tiangin van ah aa thupmi a si lo; van le vawlei zeizong vialte ah a khatmi le aa phuang zungzalmi Pathian a si. Minung khuaruahnak (reason) le vawlei cung biaknak dang vialte hna zong Pathian aa phuannak an si ko. Hi ruahnak nih ‘vawlei biaknak vialte an i tluk dih’ timi (Religious pluralism) a si. A sawh duhmi cu Khrihfa sinak lawng si loin, Hindu, Buddha le, Muslim biaknak tbk hna zong hi van phaknak caah a tlingmi an si ko. Zulhmi lam aa dang cio nain tinhmi cu vancung pennak thiamthiam a si ko, ti a si. Hi ruahnak hi chanthar thiamsang tampi nih tha a dam an ti. Vawlei biaknak dang hna hi vancung pennak chung luhnak rak si taktak hna seh law, Bawipa Jesuh a rat hlanpi khan vawlei ah Hindu le Buddha biaknak a rak um diam cang i, Bawi Jesuh nih, “Ka rat a hau lo, hi hna lakah pakhat khat hi rak i rinh ko u, van phaknak an si veve ko,” a rak ti ko hnga. Sihmanhsehlaw, biaknak dang hna hi van phaknak lam an si lo ruangah Amah Jesuh Khrih hrimhrim nih, “Keimah hi lam le biatak le nunnak ka si; keimah sinin ti dah lo cun ahohmanh Pa sin an phan kho lo,” tiah a ti (Jn. 14:6).

Bawipa Jesuh Khrih lawnglawng hi a um chunmi van phaknak lampi a si caah vawlei khua zakip ah kal in Khrih thawngtha phuan a herhnak hi a si (Mat. 28:19-21; Mrk. 16:15). Amah a zum lomi cu atu hmanh in sual phawt an si cang, thihhnu pinlei zungzal cu chim loin (Jn. 3:18). Theihthiam a herh ngaimi pakhat cu Pathian nihhin a duh ahcun zeithil paoh hi a sunparnak caah cun a hman khawh ko nain, zeizong vialte hi Pathian aa phuannak an si dih ti khawh a si hrimhrim lo. Cu bantuk thiamthiam in Pathian nih vawlei a dawt hringhran i a Fapa ngeih chun Jesuh a pek ruangah vawlei mi vialte van an kai dih lai tinak a si lo, Amah Jesuh Khrih a zuummi lawng hmanh si lo in a hrinthanmi lawnglawng an lut lai ti hi a umciami biatak a si (Jn. 3:16; 5:24-26; I Tim. 4:10; Jn. 3:3).

Cucaah Modernist pawl ruahning bantukin Khrihfa sinak hi biaknak dang hna he tlukter khawh a si lo i, hramhram in remter khawhmi phun zong a si lo. Vawlei biaknak dang he aa dannak le van cung phaknak lam umchun a sinak tu hi ral tha in phuan hi chanthar Laimi Khrihfa kan rian ngan bik a si.

3. Khrih Jesuh, Khamhnak le Sualnak:

Modernist pawl hmuhning ahcun Jesuh Khrih nih Vailam ah a tuahmi misual khamhnak cu thih hnu van phaknak ca men i thlarau lei khamhnak a si theng lo. Amah Jesuh Khrih bangin dawtnak lungthin kan ngeih i bawmh a herhmi hna caah nun aa pe khomi kan si ve nakhnga kan i zohchun (moral ideal) awk ah a tuahmi a si, an ti. Jesuh Khrih zong hi mi khamhtu in hmuh a si theng lo, nunzia tha cawnpiaktu tha (a good teacher) bantuk in hmuh a si. Modernism nih aa tinhmi cu minung fimnak le thiamnak technology hmang in vawlei Eden dirh hi a si. Asinain, tuchan ah hi tluk in minung thiamnak a sang ko nain, nihin kan vawlei dirhmun cu thawngchia, thatlonak le tuksapur in a khat. Khrih Jesuh a rat than lainak caan a phak tikah cu bantuk rawhralnak cu a karh chin lai tiah Cathiang nih a ti (Mat. 24:6-8). Zeicatiah Pathian tinhmi cu a rawk than dingmi vawlei Eden dirh si loin, zungzal a hmun dingmi vawlei thar le van thar dirh hi a si (Mat. 24:25, Heb. 12:27-28; Biat. 21). Cu cu Khrihfa hna kan i ruahchanmi a si. Modernist pawl cawnpiaknak nakin Bawipa Pathian bia cu hmaan deuh awk a si hrim ko.

Modernist nih sual a timi cu thlarau lei thil a si lo or Pathian he aa pehtlaimi thil a si theng lo, minung sining ah a ummi tlamtlinlonak, derthawmnak le palh in tuahmi thil hna hi an si. Cu hna cu fimthiamnak le nunzia tha i cawnpiaknak thawngin tei khawh an si, ti hi a si. Sualnak hi minung fimthiamnak le ziaza tha i cawnpiaknak in tei khawh va si taktak seh law, Khrih Jesuh vailam ah a thih a herh lai lo. Nihin kan vawlei dirhmun zoh tikah zei tluk in minung fimthiamnak nih van a tawng ko nain sualnak a zor deuh ti a um hlei lo, dinfelnak karh loin, sualnak a karh chin lengmang tu a si. Dawtnak le lungthiannak a zor chin lengmang i haakkauhnak le nahchuahnak nih kan minung lungthin a ciah dih. Bawipa Jesuh nih, “Caan donghnak a nai tik ahcun thatlonak kha a karh tuk lai caah mi tampi cu an dawtnak kha a dai lai,” (Mat. 24:12) tiah a rak chimmi kha nihin kan vawlei dirhmun hi a si. Atu lio chanthar Laimi kan nunning zong hi chantiluan nih a kan kalpi chih ve caah kan thangchon, hawi hmuh kan hmu, hawi theih kan thei kan ti, sihmanhsehlaw, kan (nature) kokek lungput a rak simi zumh awk tlak kan rak sinak le kan lungthiannak hna kha kan thlau tuk cang.

An chim tawn mi cu, “hlan Laimi cu an lung a thiang, thlachiat an ruat. Lungthiang ruangah lih chim a um lo, Cu ruangah hrokhrawl, a um lo i fir a um fawn lo. Lo kal kar hmanh ah innka zong hrenh a um bal lo; fung an rak hrolh ta tawn. Asinain zei thil hmanh a rak tlau bal lo” an ti. Sihmanhsehlaw, atu chan Laimi nun ziaza zong hi a rawk chih lengmang. Mino hna nih fir a thiam, hrokhrawl zong a tam chin lengmang. Kan (nature) kokek lungput le kan Khrihfa nunzia dawhdawh kha duhsah in kan thlau ziahmah cang.

Cucaah Modernist pawl ruahning bantukin sualnak hi nunzia tha i cawnpiaknak thawngin tei khawh si taktak seh law Laimiphung hi duh kan nung tuk cang hnga. Zeicatiah Laimi cu Khrihfa kan si bangin hmet lio tein chungkhar ah siseh, Sunday School ah siseh nunzia tha aa cawnpiak pengmi kan si. Asinain kan i cawnpiakmi nunzia tha nakin cawn lomi zia thalo tu kha kan i thanpi deuh ko. Sualnak hi minung fim-thiamnak in tei khawh le hrial khawh a si lo, sualnak hi nun zia cawnpiak nih a tei khawh lo. Sualnak cu Pathian Bia zumhnak le Thiang Thlarau bawmhnak thawng lawng lawngin tei khawh a si.

Biadonghnak: Nihin vawlei thanchonak hna hi Pathian thluachuah an si lo kan ti kho lo, asinain kap khat lei ahcun zumtu tampi zumh dik lonak le rawhralnak lam ah a kan pialtertu Satan hriamnam an si ve kho ko. Zei a si hmanh ah, vawlei thil sining le chan hna hi i thleng lengmang hna hmanh seh law kan biakmi Pathian le a bia cu zeitik hmanh ah aa thleng bal lai lo. Modernist pawl nih Pathian bia hi chantiluan zulh in kalpi an timh tuknak lei ah Khrihfa zumhnak muru an vaivuan. Laimi Khrihfa hna zong nih kan zumhnak a vaivuan sualnak hnga lo modernism le postmodernism pawl ruahnak, pomhning hi ralring a herh ngai. Cu hna kong ahcun Cathiang nih, “Kan biaknak phunglam hi a lenglei in an i tlaih lai, sihmansehlaw a chhung i a ummi `hawnnak taktak kha cu an duh lai lo, cu hna cu hrial i zuam hna u,” (2 Tim. 3:56) tiah a ti. Cu bantukin cawnpiaktu le members zumtu hna zong Pathian bia hi fek tein i tlaih peng a hau i, kan theih hngalhmi thil hi ralrin ngai in kan hmang a hau.

By Victor Aung Thu Lin

Manila, Philippines.

Reference:

Erik Tonning, Modernism and Christianity (Palgrave Macmillan: Uk, 2014) 57.

Erik Tonning, Matthew Feldman and David Addyman, Modernism, Christianity, and Apocalypse (Teesside University: England 2015), 123.

Wacker Grant, Religious Liberation and the Modern Crisis of Faith, Notional Humanities Centre (Duke University Divinity School, North Carolina: United States, 2009) 85.